1631303 บริการอ้างอิงและสารสนเทศ
Reference and Information Services
ภาคต้น ปีการศึกษา 2545
3 (2-2)

ผู้สอน : รศ. จุมพจน์ วนิชกุล
โปรแกรมวิชาบรรณารักษศาสตร์และสารนิเทศศาสตร์
บัณฑิตวิทยาลัย
สถาบันราชภัฏกาญจนบุรี
อ.เมือง กาญจนบุรี 71190

chumpot@hotmail.com

แผ่น CD-ROM
ความหมาย ลักษณะ และคุณสมบัติ

เทคโนโลยีสารนิเทศอีกประเภทหนึ่ง ที่บรรณารักษ์ตอบคำถาม ต้องสนใจและมีความรู้ ต่อการนำมาใช้ในการ บริการข้อมูล  คือ  การใช้แผ่นซีดี-รอม  (CD-ROM)  ร่วมกับการใช้เครื่องไมโครคอมพิวเตอร์ ในห้องสมุด  แผ่นซีดี-รอม (Compact Disc-Read Only Memory : CD-ROM)   เป็นสื่อสารนิเทศที่ยังไม่มีการบัญญัติศัพท์ ใช้คำนี้ในภาษาไทย  บางแห่งจึงทับศัพท์เรียกว่า แผ่นซีดี-รอม หรือเรียกว่า แผ่นซีดี เป็นวัสดุเทคโนโลยีสารนิเทศที่ให้ข้อมูลในลักษณะสื่อผสม เริ่มใช้กันอย่างแพร่หลายตั้งแต่ปี พ.ศ. 2528 เป็นต้นมา แผ่นซีดี-รอม เป็นวัสดุสารนิเทศที่พัฒนามาจากแผ่นเสียงเลเซอร์ ซึ่งเริ่ม ประดิษฐ์ขึ้นเมื่อปลายปี พ.ศ.2513   ต่อมาพัฒนาเป็นแผ่นซีดี-ไอ   (Compact   Disc Interactive)  และแผ่นซีดีวี  (Compact Disc Video) จนกระทั่งมาเป็นแผ่นซีดีรอม และมีบทบาทต่อสังคมสารนิเทศมากกว่าวัสดุสารนิเทศใด ๆ

ในปัจจุบัน  ตัวแผ่นซีดี-รอม เป็นดิสก์หน้าเดียว ไม่มีแบบ 2 หน้า เหมือนดิสก์ทั่วๆ ไป ขนาดของแผ่นมีเส้นผ่าศูนย์กลาง 4.72 นิ้ว หรือ 120 มม. มีรูศูนย์กลางแผ่นกว้าง 0.59นิ้ว  หรือ  15  มม.  ตัวแผ่นจานจะทำด้วยอลูมิเนียม และเคลือบผิวด้วยพลาสติก โพลีคาร์บอเนต  ซึ่งมีลักษณะทั่วๆไปเหมือนกับ คอมแพคดิสก์ที่ใช้ระบบเสียงไฮไฟ แต่ต่างกันตรงที่ตัวกลางแม่เหล็ก มีวงรอบสำหรับเก็บข้อมูล เรียกว่า แทรค(Tracks)  โดยแผ่นซีดี-รอม ประกอบด้วยแทรคข้อมูล ที่มีลักษณะขดเป็นวง  เมื่อวัดความยาวของแทรค ที่เป็นวงขดแล้วจะมีความยาวถึง 3 ไมล์ โดย จะมีจำนวน 16,000 รอบต่อนิ้ว แต่ละส่วน (Sector) ของข้อมูลมีความจุ 2,000 ไบท์ กินเนื้อที่ของความยาว 3 /4 นิ้ว

วิธีบันทึกข้อมูลลงบนแผ่นทำได้โดยเก็บข้อมูลลงบนพื้นที่เล็ก ๆ ด้วยลำแสงเลเซอร์ โดยการรวมลำแสงให้เป็นลำเล็กมาก ฉายลงไปบนพื้นผิวที่เก็บข้อมูล พื้นผิวนี้เป็นชิ้นของสารที่ไวต่อปฏิกริยา สารนี้เป็นโลหะผสม  เช่น ทองคำขาว ทองคำเงิน เป็นต้น จะถูกฉาบไวบาง ๆ บนผิวของแผ่นโลหะ  เมื่อถูกแสงบริเวณนี้จะมีการเปลี่ยนแปลง เกิดขึ้น ข้อมูลจึงถูกบันทึกลงไว้ตามลักษณะ ของลำแสง  การอ่านข้อมูลกลับออกมา ทำได้โดยใช้ลำแสงเลเซอร์พลังงานต่ำส่องลงไป บริเวณพื้นผิวที่ได้บันทึกข้อมูลไว้ จะสะท้อนลำแสงแตกต่าง ไปจากบริเวณข้างเคียง   และส่งสัญญาณสะท้อนกลับออกมาเป็นสารนิเทศ ที่ต้องการ

แผ่นซีดี-รอมมีลักษณะพิเศษประจำตัว  คือ สามารถอ่านข้อมูลได้อย่างเดียว  ไม่สามารถเขียนข้อมูลใหม่ หรือข้อมูลเดิมที่มีอยู่ ก่อนได้  ลักษณะพิเศษนี้มีส่วนดีในด้านความคงทนของสารนิเทศที่บันทึกไว้ จะไม่ถูกลบทิ้งโดยความจงใจหรือความพลั้งเผลอใด ๆ ดังเช่น ดิสก์หรือเทปแม่เหล็กทั้งหลาย แผ่นซีดี-รอมมีข้อบกพร่องที่อ่านสารนิเทศได้อย่างเดียว แต่เขียนข้อมูลเพิ่มเติมไม่ได้  การปรับปรุงสารนิเทศจึงจำเป็นต้องใช้แผ่นซีดี-รอมแผ่นใหม่ ซึ่งทำให้ต้องเสียงบประมาณเพิ่มเติม

คุณค่าของแผ่นซีดี-รอมมีอย่างมากมาย ทั้งนี้เพราะแผ่นซีดี-รอมเพียงแผ่นเดียว  มีความสามารถในการจัดเก็บ สารนิเทศได้ถึง 500 เมกกะไบท์ หรือมากกว่านี้เทียบเท่ากับจำนวนหน้าหนังสือประมาณ 250,000 หน้า หรือเทียบเท่าแผ่นดิสก์ธรรมดา จำนวนประมาณ  1,500  แผ่น  หรือแผ่นดิสก์ขนาดหนา  (Hard  Discs)  ประมาณ  50 แผ่น คุณค่าในการบรรจุสารนิเทศอันมหาศาลนี้เอง ทำให้สังคมข่าวสาร แคบลง ขจัดปัญหาในเรื่อง การจัดซื้อสารนิเทศเพื่อนำมาให้บริการ ตลอดจนการค้นหาข้อมูลของทุก ๆ สาขาวิชาในเวลา ที่ต้องการได้

ข้อดีเด่นของแผ่นซีดี-รอม คือ เป็นแผ่นที่สามารถบรรจุข้อมูลได้อย่างมหาศาล  สามารถบันทึกสารนิเทศ ในทุกรูปแบบ ไม่ว่าจะเป็น ตัวอักษร กราฟิก ภาพ หรือ เสียง เก็บรักษาได้ง่าย  สามารถนำแผ่นมาทำความสะอาด เมื่อแผ่นสกปรก   และ  ประการที่สำคัญคือ ช่วยลดปัญหาในเรื่องการใช้ทรัพยากรสารนิเทศร่วมกันได้ สถาบันการศึกษาระดับมหาวิทยาลัย มีการบริการแผ่นซีดี-รอมอยู่เป็นจำนวนมาก  เกิดความร่วมมือในการใช้ แผ่นซีดี-รอมร่วมกัน ห้องสมุดแต่ละแห่งควรมีแนวทาง ในการ พิจารณาเลือกซื้อแผ่นซีดี-รอมร่วมกัน เพื่อให้เกิดประโยชน์สูงสุดต่อการใช้ทรัพยากร สารนิเทศร่วมกันในอนาคต   และในขณะนี้มีการผลิต และจำหน่ายแผ่นซีดี-รอมเป็นภาษาไทยเพิ่มมากขึ้น เช่น แผ่นซีดี-รอม เรื่อง พรรณไม้งามในสวนหลวง แผ่นซีดี-รอม เรื่อง พระไตรปิฎกซึ่งจัดทำโดยมหาวิทยาลัย มหิดล  และ แผ่นซีดี-รอม เรื่อง สารานุกรมไทยสำหรับเยาวชน เป็นต้น  บรรณารักษ์จะต้องรู้จักเครื่องอ่านซีดี-รอม (CD-ROM Driver) ซี่งเป็นอุปกรณ์เทคโนโลยีสารนิเทศ ใช้ร่วมกับเครื่องไมโครคอมพิวเตอร์  รู้จักการเลือกแผ่นซีดี-รอมเพื่อนำมาให้บริการ ภายในห้องสมุด ตลอดจนรู้วิธีการใช้แผ่นซีดี-รอม ดังต่อไปนี้ 

อุปกรณ์การค้นสารนิเทศจากแผ่นซีดี-รอม ได้แก่

            1. เครื่องอ่านซีดี-รอม เครื่องอ่านแผ่นซีดี-รอมเป็นอุปกรณ์ที่สำคัญ ในการอ่านข้อมูลจากแผ่นซีดี-รอม เดิมมักเป็นเครื่องอ่านซึ่งติดตั้งอยู่ภายนอกเครื่อง ปัจจุบันมีการผลิตและออกแบบเพื่อให้ติดตั้งอยู่ภายใน เครื่องไมโครคอมพิวเตอร์ และมีวัสดุประกอบการค้นข้อมูลในระบบสื่อผสม คือมีทั้งการ์ดเสียง ลำโพง และ ไมโครโฟน ประกอบมาให้พร้อม การเลือกซื้อเครื่องอ่านแผ่นซีดี-รอม บรรณารักษ์ควรพิจารณา องค์ประกอบ เพิ่มเติม ดังนี้
                1.1 ชนิดของเครื่องอ่านควรเป็นแบบติดตั้งภายใน
                1.2 มีอัตราการเข้าถึงของข้อมูล(ms) อย่างน้อย 300 ms
                1.3 มีอัตราการส่งผ่านข้อมูล(kps) อย่างน้อย 600 Kbyte/sec
                1.4 ระบบการส่งข้อมูลเป็นแบบ SCSI II
                1.5 มีหน่วยความจำแคชอย่างน้อย 256 KB
                1.6 ควรมีมาตรฐานในการสนับสนุนมาตรฐาน MPC Level I และ  MPC Level II

            2. แผ่นซีดี-รอม

บรรณารักษ์ควรเลือกซื้อแผ่นซีดี-รอมให้เหมาะสมกับการให้บริการการเรียน การสอนในห้องสมุด
รายชื่อแผ่นซีดี-รอมที่สมควรพิจารณาจัดซื้อ ตัวอย่างเช่น
            2.1 แผ่นซีดี-รอม พรรณไม้งามในสวนหลวง
            2.2 แผ่นซีดี-รอม World Book Encyclopedia (เป็นแผ่นซีดี-รอมที่บันทึก  ข้อมูลจากสารานุกรม World Book Encyclopedia ทั้งชุด)
            2.3 แผ่นซีดี-รอม McGraw-Hill Multimedia of Science and  Technology (เป็นแผ่นซีดี-รอมที่บันทึกข้อมูลจากสารานุกรม  Encyclopedia of Science and Technology ของบริษัท  McGraw-Hill ทั้งชุด)
            2.4 แผ่นซีดี-รอม สารานุกรมไทยสำหรับเยาวชน (อยู่ในระหว่างการจัดทำ)

ลักษณะของข้อมูลที่มีอยู่ในCD - ROM ซึ่งเรียกว่า Application หรือ Title เนื้อหาจะเป็น เรื่องอะไรก็ได้ เช่น

สารานุกรมชุดต่างๆ
พจนานุกรมภาษาต่างๆ
คู่มือการใช้ การทำสิ่งต่างๆ
เกม
ดนตรี / เพลง / ภาพยนตร์ /
เนื้อหาวิชาการต่าง ๆ

เนื้อหาดังกล่าว จะมีลักษณะเป็น Multimedia เป็นส่วนใหญ่ คือ มีข้อความ ภาพ กราฟิก เสียง วีดิทัศน์ และภาพเคลื่อนไหว

ประเภทของ CD - ROM
อาจแบ่ง CD - ROM ออกตามลักษณะของข้อมูลที่บันทึกไว้เป็น 2 ประเภทใหญ่ ๆ คือ

1. Database CD - ROM เป็น CD - ROM ฐานข้อมูล อาจแบ่งเป็น 3 ประเภทย่อย ได้แก่
1.1 Full text มีเนื้อหาโดยละเอียด อาจมีความยาวได้ถึง 300,000 หน้า
1.2 Fielded แบ่งเนื้อหาเป็นส่วนย่อย ๆ
1.3Multimedia มีทั้ง Text, Image, Graphics, Sound and Video or animation

2. Non - database CD - ROM แบ่งได้เป็น 5 ประเภทย่อย
1. Data - only discs บันทึก ข้อมูลลักษณะเอกสาร จดหมายเหตุ
2. Program discs บันทึกโปรแกรมที่สามารถทำ ไปใช้เป็น Shareware เช่น Clip art, Typeface ซึ่งมีภาพ กราฟิก หรือ Font ตัวอักษร ที่สามารถคัดลอกไปใช้งานได้

3. Indexed data - only discs เป็นข้อมูลที่บันทึกไว้ในรูปดัชนี

4. Software library discs มักจะแถมมาพร้อมกับ เครื่องคอมพิวเตอร์

5. Game discs บรรจุเกมต่าง ๆ ไว้

ในสำนักวิทยบริการ สถาบันราชภัฏกาญจนบุรีได้แบ่ง CD - ROM ออกเป็น ประเภท เพื่อความสะดวก ในการจัดระบบ และ ให้บริการผู้ใช้ คือ

1. CD - R เป็น CD - ROM ที่มีข้อมูลเป็น Text & Multimedia
2. CD - S คือ CD - ROM ที่เป็น Song / Music
3. CD - M คือ CD - ROM ที่เป็นMovie
4. CD - G คือ CD - ROM ที่เป็นGame

วิธีการติดตั้ง และวิธีการใช้ หรือสืบค้นข้อมูล

CD - ROM ส่วนใหญ่ จะบอกวิธีการติดตั้ง (Install หรือ Set up) ไว้ ผู้ใช้สามารถติดตั้งตามขั้นตอนต่างๆ ได้โดยสะดวก สำหรับวิธีการใช้หรือสืบค้นข้อมูล จากแผ่น CD - ROM ก็จะมี Help Menu ไว้เป็นคู่มือการใช้ ซึ่งสามารถพิมพ์รายละเอียด ออกทางเครื่องพิมพ์ได้อีกด้วย

ปรับปรุงล่าสุด วันที่ 10 สิงหาคม 2545
รศ. จุมพจน์ วนิชกุล
chumpot@hotmail.com / chumpotw@yahoo.com